Hoe kunnen we de toekomst als kompas gebruiken en verbinden met handelen in het heden? Een transmediale toolkit, Toekomst Als Kompas (TAK), faciliteert ontwerpgericht toekomstdenken met stakeholders in een maatschappelijk vraagstuk.
Wat als de dag na extreme regenval en volgelopen kelders in het nieuws op de deur van jouw volgende bijeenkomst een overtuigend briefje hangt dat jouw baas, collega of docent niet fysiek aanwezig kan zijn, maar jou vraagt de ‘full-sense holosuit’ op te halen bij de balie voor een face to face VR ontmoeting? Ga je toch even kijken voor de zekerheid? Of baal je meteen dat jij wel vroeg uit je bed gekomen bent? Waar zou jij eigenlijk zo’n holosuit het liefst voor gebruiken? En als we straks allemaal zo’n holosuit hebben, wat doen we dan met al die kantoor en schoolruimte die vrij komt? Of die 6-baans A2 tussen Utrecht en Amsterdam waar je een speld kunt horen vallen? Zo’n holosuit vreet natuurlijk energie of zou het ons juist uitnodigen meer te bewegen, omdat het computerscherm 360 graden om ons heen zit in plaats van dat wij ernaar zitten te staren. Zou die beweging dan voldoende energie kunnen leveren…ooit?
De TAK toolkit daagt je uit en helpt je potentiële verre toekomsten naar het heden te halen om te beleven en onderzoeken. Niet om beter te voorspellen wat er gaat gebeuren, maar om meer systemisch de mogelijke non-lineaire consequenties van menselijk handelen in het hier en nu te verkennen. Vaak hebben mensen allerlei verwachtingen ten aanzien van de toekomst op basis waarvan ze nu handelen om later te moeten constateren dat de toekomst zich anders, en vaak ongewenst, heeft ontvouwt. Het verkennen van onvoorziene, onorthodoxe toekomsten verbreedt het zicht op mogelijkheden, waardoor je tot andere oplossingen en handelingsperspectieven komt. Het laat je ook met andere ogen kijken naar het huidige handelen vanuit het besef dat wat men nu doet mede bepaalt hoe de toekomst voor volgende generaties zich ontvouwt.
Met TAK ontwerp en maak je future probes, ofwel design artefacten uit de verre toekomst, die toekomstwerelden waarin andere waarden prevaleren toegankelijk maken in het heden. Future probes vervreemden de bekende, vertrouwde wereld en roepen daardoor directe, emotionele reacties op. Dit triggert een reflectieve dialoog om de toekomstwerelden die zo’n future probe ontsluit verder te onderzoeken. Zoals in bovenstaand voorbeeld. Het begint met een concrete probe, een kleine ervaring, en die helpt jouw verbeeldingskracht aan te wakkeren. Dat leidt tot het stellen van de vragen die nodig zijn om de dialoog te voeren over hoe wij, als mens, in de toekomst willen leven in een wereld die zich grotendeels ontvouwt buiten onze directe controle.
Future Probing is een manier om difference (significant verschil) in of tussen (systeem)containers (bijv. groep mensen die werken aan eenzelfde missie) te creëren, waardoor exchange (informatie flow, dialoog, etc) ontstaat. Probing is zo ook een werkwijze om te navigeren in complexiteit d.m.v. probe, sense, respond cycli. Anders dan gestructureerde, planmatige werkwijzen die proberen complexe problemen op te delen in kleine stukjes, gaat probing uit van emergentie, zelf-organisatie en de interactie tussen containers, difference en exchange (Glenda Eoyang, Human Systems Dynamics Institute; lees hier meer over het CDE-model).
Transities en TAK
Transities vragen om innovaties en nieuwe manieren van handelen maar ook om loslaten van niet langer gewenste praktijken. Future probes hebben de potentie om het debat aan te wakkeren in en tussen organisaties, politiek en de maatschappij over welke innovaties en nieuwe manieren van handelen gewenst zijn, door wie, in welke vorm en onder welke condities. Ze laten mensen ook nadenken over consequenties voor wat men nu ‘gewoon’ acht, wie baat hebben bij verandering en wie verliezen.
De kracht van future probing zit in het concreet maken van dergelijke afwegingen, vaak duivelse dilemma’s. Het is geen tool die zegt wat je moet doen. Er is geen juist of onjuist. Het blijft een menselijke (morele) keuze. De potentie van future probing zit ook in het experientiele aspect. Door de concrete ervaring van ‘het mogelijke’ dat daarvoor min of meer onmogelijk leek, grijpen probes niet alleen in op ons cognitieve vermogen, maar ook op onze intuïtie. Wij moeten alleen nog leren vertrouwen dat onze intuïtieve keuzes net zo legitiem zijn als de keuzes die wij denken rationeel te maken.
Tot slot is future probing, vanwege het proben ofwel ‘feeding forward’ toekomstige ideeën en concepten in een systeem, een manier om directe reactie waar te nemen. Daar waar energie op ontstaat (positieve reacties, mensen die elkaar vinden, ideeën voor experimenten of uitvoering, etc.) is het zaak te investeren en aan te jagen, zodat energie in actie wordt omgezet. Op deze manier fungeren future probes als ‘attractors’ die mensen verbinden. Het gaat daarbij niet om het verwezenlijken van de future probe zelf, maar om de wereld die de probe ontsluit dichterbij te brengen door telkens zo goed mogelijke keuzes te maken, ook al blijft de uiteindelijke uitkomst onzeker.
Wil je aan de slag met deze werkvorm?
Future probing vraagt enige creativiteit en onbevangenheid om provocatieve probes the ontwikkelen die ook anderen stimuleren in hun verbeelding. Samenwerken met een divers samengestelde groep helpt daarbij. De toolkit TAK ondersteunt je bij het proces van probes ontwikkelen, reacties peilen, duiden en verbinden met vervolgactie. Vertrouw op dat proces.
Voor wie is deze toolkit ontworpen:
De toolkit is te gebruiken in het onderwijs en in organisaties, en in processen waarbij ook non-professionals betrokken worden.
Instrumenten in de toolkit richten zich op:
- Onderzoeken van vroege signalen van verandering met betrekking tot het vraagstuk
- Ontwikkelen van alternatieve toekomstscenarios;
- Bouwen van probes: interactieve en ervaarbare visualisaties van toekomstscenario’s die uitnodigen tot dialoog;
- Analyseren van reacties en inzichten uit de dialoog;
- Formuleren van praktische experimenten in de nabije toekomst om te ‘prikken in het systeem
Aan de slag met TAK?
Meer informatie en contactgegevens Lenneke Kok en Caroline Maessen, klik hier.
Achtergrondinformatie over Future Probing, klik hier.
